პუბერტატული (ე.წ.გარდატეხის) ასაკიდან ქალის ორგანიზმში ციკლურად მიმდინარეობს პროცესები, რომელიც ვლინდება ფიზიკური ცვლილებებით (მკერდის ზრდა, მისი მგრძნობიარობის მატება, მენსტრუალური სისხლდენა და ა.შ.). ყოველი ციკლი საშუალოდ 28 დღიანია და მოიცავს მთელ რიგ ჰორმონულ გარდაქმნებს. ციკლის დღეების ათვლა ხდება მენსტრუაციის (მენსტრუალური სისხლდენის) დაწყების პირველი დღიდან.
ციკლზე პასუხისმგებელი ოთხი მთავარი ჰორმონია: ფოლიკულმასტიმულირებელი ჰორმონი (FSH – follicle stimulating hormone), მალუთეინიზირებელი ჰორმონი (LH – luteinizing hormone), ესტროგენი და პროგესტერონი (პროჟესტერონი).

მენსტრუალური ციკლის ფოლიკულური ფაზა
FSH პროდუცირდება ჰიპოფიზში, სისხლის მეშვეობით მიეწოდება საკვერცხეებს და აძლევს კვერცხუჯრედის მომწიფების დაწყების სიგნალს. ერთდროულად 20-მდე კვერცხუჯრედი იწყებს ზრდას საკუთარ ფოლიკულში, პარალელურად საკვერცხეში ხდება ესტროგენების გაძლიერებულ წარმოება, რაც შემდეგ უარყოფითი უკუკავშირის მექანიზმით თრგუნავს FSH-ის დონეს.
ფოლიკულური ფაზის ბოლოს ერთი ფოლიკული ხდება დომინანტი, აგრძელებს ზრდას და ესტროგენების გამომუშავებაც გრძელდება.

ოვულაცია
ოვულაციის ფაზა იწყება ფოლიკულური ფაზის დაწყებიდან დაახლოებით 14 დღის შემდეგ, ციკლის შუა პერიოდში, შესაბამისად შემდეგ მენსტრუაციამდე 14 დღით ადრე და თან ახლავს:
დომინანტი ფოლიკულის მიერ გამომუშავებული ესტროგენის გავლენით ძლიერდება მალუთეინიზირებელი ჰორმონის ტალღა და ხდება მომწიფებული კვერცხუჯრედის ფოლიკულიდან გამოთავისუფლება, ანუ ოვულაცია. კვერცხუჯრედი გადადის ფალოპის ლულაში.
ამავე პერიოდში საშვილოსნოს ლორწოვანი გასქელებას იწყებს, ყელის ლორწოვანი მზადაა დაიჭიროს სპერმა და მისცეს მას მიმართულება მწიფე კვერცხუჯრედისაკენ, რომელიც ამ დროისთვის კვერცხსავალის მილის წამწამოვანი ეპითელიუმის მეშვეობით მოემართება საშვილოსნოს ღრუსაკენ.
ეს ფაზა საუკეთესო პერიოდია განაყოფიერებისათვის (ფერტილიზაციისთვის).

მენსტრუალური ციკლის ლუთეინური ფაზა
აღნიშნული ფაზა ოვულაციის შემდეგ იწყება, კვერცხუჯრედის გამოთავისუფლებისთანავე დაცარიელებული ფოლიკული (corpus luteum) იწყებს პროგესტერონის სინთეზს, რომელიც საშვილოსნოს ამზადებს განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის მიმაგრებისათვის.
თუ კვერცხუჯრედის განაყოფიერება ფალოპის მილში უკვე მოხდა, ნორმაში ის გადმოინაცვლებს საშვილოსნოს ღრუში და მიემაგრება კედელს.
თუ განაყოფიერება არ მომხდარა, კვერცხუჯრედის საშვილოსნოს შიდა კედელზე (ენდომეტრიუმზე) მიმაგრების საჭიროება აღარაა, შესაბამისად გასქელებული ლორწოვანი იწყებს ჩამოფცქვნას, ანუ იწყება მენსტრუაცია.
ქალის სასქესო ჰორმონებს განეკუთვნება ასევე პროლაქტინი, რომელიც სარძევე ჯირკვლების ზრდა-განვითარებასა და ლაქტაციაზეა პასუხისმგებელი.
ციკლის ფაზების გათვალისწინებით შესაძლებელია ორსულობის დაგეგმვა, თუმცა ეს მეთოდი არ არის ბოლომდე სანდო.


რა არის მენსტრუაცია?
მენსტუაციას ქართულად დედათა წესი ჰქვია. ლათინურად ,,მენ" ნიშნავს მთვარეს, ,,სტრუაციო" კი დენას. რადგან მთვარე 28 დღეში ერთხელ იცვლება, ქალთა უმრავლესობას სწორედ 28 დღიანი ციკლი აქვს.

რომელი წლიდან ეწყებათ ქალებს მენსტრუაციული ციკლი და რა ფაქტორები განაპირობებს ციკლის დაწყებას?
მდედრობითი სქესის ახალშობილს დაბადებისთანავე 450 000 კვერცუჯრედი აქვს, რომლებიც გარკვეულ ასაკამდე არ მწიფდებიან. ე.წ. ციკლური ცვლილებები სქესობრივი მომწიფების ასაკში, ანუ იმ პერიოდისათვის იწყებს ჩამოყალიბებას, როდესაც გოგონას ნაწილობრივ აქვს განვითარებული გულსისხლძარღვთა, ნერვული სისტემები, ფსიქიური და ემოციური ფაქტორები. ჩვენს ქვეყანაში და საერთოდ სამხრეთში ციკლური ცვილებები 12-14 წლის გოგონებს ეწყებათ, ხოლო ჩრდილოეთში უფრო მოგვიანებით. ეს მზის გამოსხივებაზე და რადიაციის დონეზე არის დამოკიდებული. ციკლური ცვლილებები დამოკიდებულია ასევე გარემო ფაქტორებზე, თვალით დანახულ და ყურით მიღებულ ინფორმაციაზე. როდესაც გოგონა ხედავს, რომ მამაკაცსა და ქალს შორის არის განსხვავება, ეწყება ე.წ. გაპრანჭვის ასაკი. ტვინში დაგროვილი ინფორმაციის და ორგანიზმის ზრდის საფუძველზე, ტვინის ქერქში წარმოიშობა ახალი ინფორმაცია, რომელიც გადაეცემა ქერქის ქვეშ მდებარე ჰიპოთალამუსის ბირთვებს, სადაც წარმოიქმნება სრულიად ახალი ცილა, რომელსაც “გამშვები ფაქტორები” დაარქვეს. ეს ცილები ინფორმაციას აწვდიან ტვინის ქვედა დანამატს, ანუ ჰიპოფიზს. ჰიპოფიზი თავის მხრივ გამოიმუშავებს სრულიად ახალ, სასქესო ჯირკვლებზე მოქმედ ჰორმონებს. ეს ჰორმონები ჰიპოფიზიდან სისხლში გადადიან. მათდამი განსაკუთრებით მგრძნობიარენი კვერცხუჯრედის გარშემო მდებარე უჯრედები არიან, რომლებიც ამ ჰორმონის ზეგავლებით გამრავლებას იწყებენ. კვერცხუჯრედი ერთი უჯრედოვანი ფენით არის დაფარული. დახლოებით ორ კვირაში კი ფენათა რიცხვი 18 დან 50-მდე აღწევს. ეს უჯრედები ქალის სასქესო ჰორმონებს, ანუ ესტროგენებს გამოიმუშავებენ. ესტროგენები სისხლში გადადიან და სასქესო ჰორმონები გოგონას ორგანიზმში მოძრაობას იწყებენ. სწორედ ამიტომ ამ ასაკში მას გარეგნობა, ხასიათები და სხეულის ფორმები ეცვლება. იწყება მენჯის ძვლების და სარძევე ჯირკვლების ზრდა. ამოდის თმა ბოქვენზე და იღლიის ფოსოებში. ამ პროცესის დასრულებას თვეები და წლები სჭირდება.

რატომ იწვევს მენსტრუალური ციკლი სისხლდენას?
როდესაც ლიდერი ფილიკული მომწიდება, გასკდება და იქიდან კვერცხუჯრედი გადმოვარდება, ამ კვერცხუჯრედს მაშინვე კვერცხსავალი მილის ფოჩებიანი ბოლო დაიჭერს და მილის ბოლოში შემოაგდებს. სადაც კვერცუჯრედი ელოდება სპერმატოზოიდს. იგი 75-84 საათი ცოცხლებს. შემდეგ დაბერდება და კვდება. ამ პერიოდში, როდესაც კვერცუჯრედი სპერმატოზოიდის ელოდება, საკვერცხეში ყალიბდება ე.წ. ყვითელი სხეული, რომელიც გამოყოფს ჰორმონს ანუ პროგესტერონს. ეს ჰორმონი საშვილოსნოს ლორწოვან გარსს საკვები ნივთიერებებით ავსებს. გარსის გასქელებას კი სასქესო ჰორმონები - ესტოგენები უზრუნველყოფენ.
ამ პერიოდში საშვილოსნო უკვე მზადაა განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის მისაღებად. თუ იგი არ განაყოფიერდა, ნერვული დაბოლოებები ატყობინებენ ტვინს, რომ კვერცუჯრედი მოკვდა. ამის შემდეგ ტვინი შეაჩერებს პროგესტერონის გამოყოფას და აქამდე მოდუნებული საშვილოსნო აქტიურად იკუმშება. კვდება ლორწოვანი გარსი და ნელ-ნელა ჩამფრცქვნას იწყებს. შემდეგ კი სისხლთან ერთად გარეთ გამოიყოფა. პირველ მენსტუაციას ლათინურად მენარქე ჰქვია. როგორც ხედავთ მენსტრუაციული ციკლი არის ისეთი მოვლენა, რომელიც ამზადებს ქალს ჩასახვისა და განაყოფიერებისათვის.

მენსტრუაციული ციკლის რომელი ფაზა არის ყველაზე ხელსაყრელი განაყოფიერებისათვის?
ოვულაცია, ანუ კვერცხუჯრედის გამოსვლა საშვილოსნოს მილში სისხლდენის დაწყებიდან მეცამეტე-მეთოთხმეტე დღიდან, ერთი კვირის განმავლობაში ხდება. ხოლო თუ ქალს ორსულობის თავიდან აცილება უნდა, ამ პერიოდში სქესობრივი კავშირისაგან თავი შეიკავოს ან თავდაცვის საშუალებები გამოიყენოს.

რამდენ დღეში ერთხელ იწყება მენსტუაციული ციკლი, რამდენ ხანს გრძელდება სისხლდენა და რა ითვლება პათოლოგიად?
მენსტუაციული ციკლი არის 28 დღიანი, თუმცა ზოგიერთ ქალს 21 დღეში ერთხელაც აქვს. გამონაკლისია, როდესაც ციკლური ცვილებები 30-32 დღეში ერთხელ უვითარდებათ. სხვა შემთხვევაში უკვე პათოლოგიასთან გვაქვს საქმე. ნორმად ითვლება, როდესაც სისხლდენა ორიდან შვიდ დღემდე გრძელდება. პათოლოგიაა სისხლდენა ერთი დღე, ან შვიდ დღეზე მეტი. ჭარბ და გახანგრძლივებულ მენსტუაციას ჰიპერმენორეა ეწოდება. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს ინფექციების და კეთილთვისებიანი სიმსივნეებს არსებობა საშვილოსნოში ან კვერცხსავალ მილებში.

ბევრ ქალს აწუხებს მტკივნეული მენსტუაციის პრობლემა, რითი შეიძლება იყოს ეს მოვლენა გამოწვეული და ექვემდებარება თუ არა მკურნალობას?
ძალიან ხშირად ამის მიზეზია ე.წ. ადენომიოზი, როდესაც საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსი მოხვდება საშვილოსნოს კედლის სისქეში, სადაც ვითარდება სტერილური ანთებები, რაც თავის მხრივ, მტკივნეული პროცესია. ტკივილიანი მენსტუაცია ძალიან ხშირად უკან გადახრილმა საშვილოსნომ იცის ხოლმე. ამ დროს საშვილოსნოს უწევს ჩვეულებრივზე მეტად შეკუმშვა, რადგან მკვდარი სისხლნარევი ლორქოვანი გარსი გარეთ გამოაძევოს. ამიტომ ვურჩევ გოგონებს, ხშირად მოშარდონ, რადგან გადავსებული საშარდე ბუშტი საშვილოსნოს აწვება და მას მდებარეობას უცვლის. ზოგჯერ მტკივნეული მენსტრუაცია საშვილოსნოს განვითარების მანკითაც შეიძლება იყოს გამოწვეული. როდესაც ქალს ეს პრობლება აწუხებს აუცილებლად უნდა მიმართოს ექიმს, რადგან მიზეზი დაუდგინდეს და ჩაუტარდეს შესაბამისი მკურნალობა.

შეიძლება თუ არა ქალს საერთოდ არ ჰქონდეს მენსტუაციული ციკლი?
ქალს ციკლი შეიძლება არ დაეწყოს, ან შეუწყდეს მიზეზთა გამო. ციკლის არ არსებობას ამენორია ეწოდება. პირველადი ამენორიაა, როდესაც ქალს საერთოდ არ დაეწყება ციკლი. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს საკვერცხეში, ჰიპოფიზში ან ჰიპოთალამუსში. მენსტუაციული ციკლის არ არსებობა ან მისი შეწყევტა უშვილობას იწვევს. ასეთ დროს ქალმა აუცილებლად უნდა მიმართოს ექიმს, რათა დადგინდეს ეს პრობლემა ტვინიდან მომდინარეობს თუ საკვერცხიდან. მეორადი ამენორია ქალებს ხშირად აბორტის შემდეგ ემართებათ, როცა ამ გინეკოლოგიური მანიპულციის დროს ძალიან უფხიკავენ საშვილოსნოს ლორწოვან გარსს. მენსტუაციის არ არსებობას საშვილოსნოს განვითარების მანკიც იწვევს. ციკლი შეიძლება მოიშალოს, ასევე გადატანილი ვენერიული დაავადებების, ნერვული გადაძაბვის და სტრესული სიტუაციების ფონზე. საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტია, რომ დიდი სამამულო ომის დროს პარტიზან და ლენინგრადის ბლოკადაში მყოფი ქალების დიდ ნაწილს ამენორია ჰქონდათ. სტრესული და ნერვული ამენორიის მკურნალობა, რომელიც თავის ტვინიდან მომდინარეობს, ძალიან რთულია. ასეთ დროს ფსიქიატრების ჩარევა ხდება აუცილებელი.

კიდევ რა ფაქტორები განაპირობებს ციკლის მოშლას?
დღეს სიგამხდრე ძალიან არის მოდაში. პატარა გოგონები, რომელთაც ერთი წლის დაწყებული აქვთ ციკლი და სასქესო ჰორმონების გამო ფორმები უმრგვალდებათ, ცდილობენ გახდნენ და მშიერ დიეტაზე გადადიან. შეიძლება ასეთ გოგონას საერთოდ გაუქრეს მენსტურაცია, თუ ორგანიზმი საჭირო საკვები ნივთიერებებით ვერ მომარაგდება. დიეტოლოგის გარეშე ამ ასაკში დიეტის დაცვა არ შეიძლება. ასეთ პაციენტებთან ფსიქიატრების ჩერევა ხდება აუცილებელი. პატარა გოგონასათვის საჭიროა სწორი და ჯანსღი კვება, რადგან მას შემდგომში არ შეექმნას პრობლემები, თუნდაც ორსულობის დროს.